XXI ғасырдың білім беру кеңістігі сандық технологиялар мен адамгершілік құндылықтардың үйлесімін талап етеді. «Саналы ұрпақ — сандық география: адалдық пен жаңашылдық негізінде» ұстанымы осы екі бағытты бір арнаға тоғыстырады. Географияны оқытудағы заманауи әдістемелер тек қана карталар мен табиғи құбылыстарды түсіндірумен шектелмей, оқушыны деректермен жұмыс істей алатын, талдау жасайтын және ғылыми негізделген шешім қабылдайтын тұлға етіп қалыптастыруды мақсат етеді.
Сандық география (digital geography) — географиялық ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және визуализациялау үшін компьютерлік және интернет-технологияларды пайдалану саласы. Бұл бағыттың негізгі компоненттеріне географиялық ақпараттық жүйелер (GIS), интерактивті карталар, спутниктік суреттер және онлайн деректер қорлары жатады.
Сандық географияны білім беру үдерісіне енгізу оқушылардың:
деректерді іздеу және талдау дағдыларын жетілдіреді;
- ақпараттық сауаттылықты арттырады;
- кеңістіктік ойлау қабілетін дамытады;
- экологиялық және әлеуметтік мәселелерге ғылыми көзқарас қалыптастырады.
Адалдық пен жаңашылдықтың рөлі
Географияны оқытуда адалдық қағидасын сақтау тек академиялық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар тұлғаның рухани дамуы үшін маңызды. Оқушылардың ғылыми жоба жазу, деректерді өңдеу, картографиялық материалдармен жұмыс істеу барысында дереккөздерді дұрыс көрсетуі, жалған ақпарат қолданбауы — «Саналы ұрпақ» жобасының басты талабы. Жаңашылдық аспектісі жаңа әдіс-тәсілдер мен технологияларды қолдану арқылы оқытудың тиімділігін арттыруға бағытталған.
Осы кестеден көрініп тұрғандай, адалдық қағидаттары мен сандық география элементтері өзара тығыз байланысты және бірін-бірі толықтыра отырып, оқушының жан-жақты дамуына ықпал етеді.
ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
Бұл бөлімде «Саналы ұрпақ — сандық география: адалдық пен жаңашылдық негізінде» тақырыбы аясында 10-сыныпқа арналған география сабағының үлгісі берілді. Сабақ құрылымы оқушылардың академиялық адалдығын сақтай отырып, сандық технологияларды тиімді пайдалану дағдыларын дамытуға бағытталған.
1. Сабақтың тақырыбы: «Қазақстанның табиғи ресурстарын сандық картада талдау»
2. Сабақтың мақсаты:
– Оқушыларды Қазақстанның табиғи ресурстары туралы сандық деректермен жұмыс істеуге үйрету.
- GIS және интерактивті карталар арқылы мәліметтерді талдау және визуализациялау дағдыларын қалыптастыру.
- Академиялық адалдық қағидаттарын сақтап, дереккөздермен жұмыс жасау мәдениетін дамыту.
3. Сабақтың барысы
3.1. Ұйымдастыру кезеңі
– Мұғалім сабақтың мақсаттарын түсіндіреді және сабақ жоспарын таныстырады.
- Академиялық адалдық ережелері еске салынады (дереккөздерді дұрыс көрсету, плагиаттан аулақ болу).
- Оқушыларға жұмыс парақтары таратылады.
3.2. Кіріспе (3 минут)
– Мұғалім Қазақстанның табиғи ресурстарының негізгі түрлері туралы қысқаша мәлімет береді (мұнай, газ, көмір, түсті металдар, су ресурстары).
- Сандық география құралдары арқылы бұл ресурстардың орналасуын картада көрсету жолдарын түсіндіреді.
3.3. Негізгі бөлім
3.3.1. Теориялық түсіндіру
– GIS жүйесінде Қазақстан картасын ашу.
– Табиғи ресурстар қабаттарын қосу (мұнай-газ кен орындары, көмір бассейндері, су қоймалары, орман алқаптары).
- Деректерді сүзгіден өткізу және белгілі бір аймаққа талдау жасау әдісін көрсету.
3.3.2. Практикалық тапсырмалар
- тапсырма. «Табиғи ресурстар картасын жасау»
- Оқушылар топқа бөлінеді. Әр топ Қазақстанның бір аймағын таңдайды (мысалы, Батыс Қазақстан — мұнай мен газ, Орталық Қазақстан — көмір мен түсті металдар, Шығыс Қазақстан — су ресурстары мен орман).
- GIS немесе Google Earth Pro арқылы өз аймағының табиғи ресурстарын картада белгілейді.
- Ресурстар туралы қысқаша мәлімет жинайды (қор көлемі, өндіріс көлемі, экологиялық жағдай).
- Жиналған мәліметті кестеге енгізеді.
- тапсырма. «Ресурстардың экологиялық әсерін бағалау»
Оқушылар жиналған мәліметтерді пайдаланып, әр ресурстың қоршаған ортаға әсерін бағалайды.
Диаграммада ресурстардың экологиялық әсер деңгейін (төмен, орташа, жоғары) көрсетеді.
Әр топ қорытынды жасап, экологиялық әсерді азайту бойынша ұсыныстар береді.
3.4. Қорытынды (15 минут)
– Әр топ өз жұмысын таныстырады.
- Мұғалім оқушылардың жұмысына кері байланыс береді және академиялық адалдықты сақтай отырып, зерттеу жүргізудің артықшылықтарын атап өтеді.
- Сабақ соңында оқушылардың пікірін білу үшін шағын сауалнама жүргізіледі.
4. Сабақта қолданылатын құралдар мен ресурстар
– Компьютер немесе ноутбук;
- Интернетке қосылған интерактивті тақта;
- GIS бағдарламалары (QGIS, ArcGIS Online, Google Earth Pro);
- Қазақстанның ашық деректер қорлары (stat.gov.kz, eGov, openstreetmap.org).
6. Практикалық бөлімнің нәтижесі
Бұл сабақ үлгісі оқушылардың:
- сандық география құралдарын еркін пайдалану дағдыларын;
- академиялық адалдық ережелерін сақтау мәдениетін;
- деректерді талдау, жүйелеу және визуализациялау қабілетін дамытады;
- табиғи ресурстардың экологиялық мәселелерін түсініп, шешу жолдарын ұсыну дағдыларын қалыптастырады.
Қорытынды
«Саналы ұрпақ — сандық география: адалдық пен жаңашылдық негізінде» тақырыбындағы бұл тәжірибелік сабақ үлгісі білім беру процесінде технологиялық мүмкіндіктер мен рухани-адамгершілік құндылықтардың үйлесімділігін көрсетті. Сабақ барысында оқушылар тек география пәнінің мазмұнын меңгеріп қана қоймай, деректермен жұмыс жасаудағы адалдық қағидаттарын ұстанып, ғылыми көзқараспен талдау жасай алды.
Сандық география құралдарын (GIS, интерактивті карталар, ашық деректер қорлары) пайдалану оқушылардың кеңістіктік ойлауын, ақпараттық сауаттылығын және зерттеушілік дағдыларын арттырды. Сонымен бірге, ресурстардың экологиялық әсерін бағалау және шешу жолдарын ұсыну арқылы экологиялық жауапкершілік қалыптасты.
Осы тәжірибенің нәтижесінде төмендегідей қорытындылар жасалды:
- Сандық технологиялар географияны оқытуды көрнекі әрі тиімді етеді;
- Академиялық адалдық қағидаттарын сақтау оқушылардың ғылыми мәдениетін қалыптастырады;
- Жаңашыл әдістер оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады және оларды зерттеушілікке ынталандырады;
- География сабақтарында сандық құралдарды қолдану — болашақта еңбек нарығында бәсекеге қабілетті мамандарды даярлаудың маңызды бөлігі.
Бұл бағыттағы жұмысты одан әрі дамыту үшін мұғалімдерге сандық картография, деректер визуализациясы және академиялық адалдық саласында біліктілігін арттыру ұсынылады.
Садыбаева Оралай Абдиашимовна
Түркістан облысы, Жетісай ауданы «Х.Доспанова атындағы
№28 жалпы білім беретін мектеп» КММ, география пәні мұғалімі.