XXI ғасырдағы жаһандану, ақпараттық технологиялардың дамуы, қоғамдағы әлеуметтік құбылыстар білім беру жүйесіне үлкен талап қояды. Бала тек білім алып қана қоймай, адамгершілік қасиеттерді меңгеруге, өзін-өзі дамытуға, ортаға бейімделуге үйренуі қажет. Бұл үдерістің ең басты жетекшісі – тәлімгер. Тәлімгер – тәрбие жұмысының ұйымдастырушысы ғана емес, бала тұлғасының рухани, әлеуметтік, мәдени дамуына ықпал ететін кісілік бейне.
Қазіргі мектептегі тәрбие жұмысының мазмұны жаңарып, демократиялық, гуманистік бағытқа бет бұрған шақта тәлімгердің кәсіби рөлі бұрынғыдан да маңызды бола түсті. Өйткені ол — мектеп, отбасы, қоғам арасындағы тәрбиелік көпір, балалардың сенім арта алатын жанашыры, орта қалыптастырушы көшбасшы.
Тәлімгердің тарихи-әлеуметтік миссиясы
Тәлімгер институтын халқымыздың ғасырлар бойғы тәрбие дәстүрлерімен байланыстыра қарауға болады. Қазақ қоғамында үлкеннің кішіге ақыл-кеңес беріп, бағыт көрсетіп, рухани демеу болу мәдениеті ерекше орын алған. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы», «Жақсының жақсылығын
айт, нұры тасысын» деген
мақалдардан-ақ халықтың адам тәрбиесіне үлкен мән бергенін көреміз.
Қазіргі заман тәлімгері бұрынғы дәстүрді сақтай отырып, жаңа педагогикалық технологиялар мен психология жетістіктерін үйлестіре қолдануы тиіс. Оның миссиясы — баланың адам ретіндегі қадірін сездіру, қоғам алдындағы жауапкершілігін қалыптастыру, өз орнын табуына жол ашу.
Тәлімгер қызметінің негізгі бағыттары
Рухани-адамгершілік тәрбие
Тәлімгер оқушылардың бойында мейірімділік, сыйластық, әділдік, еңбексүйгіштік, отансүйгіштік секілді құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған жұмыстар атқарады.
• Құндылыққа бағытталған тәрбие сағаттары
• Жеке тұлғалық даму тренингтері
• Дискуссиялар, пікірталастар
• Қоғамдық-рухани жобалар
Рухани тәрбие – мектеп өмірінің өзегі, ал тәлімгер – сол өзектің сақтаушысы.
Әлеуметтік-психологиялық қолдау
Әр баланың мінез-құлқы, психологиялық жағдайы, отбасылық ортасы әртүрлі. Тәлімгердің міндеті – баланың ішкі әлемін түсіне білу, қиындықтарды дер кезіндебайқау. Олүшін:
• әңгімелесу,
• психологиялық диагностика нәтижелерін талдау,
• ата-анамен бірлескен жұмыс,
• тәуекел тобындағы балаларды қолдау тетіктері қажет.
Тәлімгер — баланың жан әлемін тыңдай алатын сенімді ересек тұлға.
Ұйымдастырушылық-көшбасшылық қызмет
Мектептегі тәрбие іс-шаралары бірізді ұйымдастыруды талап етеді. Тәлімгер:
• мектептегі мерекелер, форумдар, дебаттар, спорттық шараларды өткізеді;
• оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымын қолдайды;
• шығармашылық және ғылыми жобаларды үйлестіреді.
Балалардың көшбасшылық қабілетін дамыту – болашақ қоғамды дамыту.
Коммуникация және ынтымақтастық мәдениеті
Тәлімгер – мектеп, ата-ана және қоғам арасындағы алтын көпір. Ол әртараппен тиімді байланыс орната алуы керек:
• ата-аналар жиналыстарының жаңа форматтары,
• онлайн коммуникация,
• қоғаммен байланыс (мәдени орталықтар, ұйымдар, кітапханалар).
Ынтымақтастық – тәрбиенің негізгі шарты.
Заманауи тәлімгердің кәсіби құзыреттілігі
Қазіргі заман тәлімгері жан-жақты білімді болуы қажет. Оның кәсіби бейнесі келесі компоненттерден тұрады:
Педагогикалық құзырет
• тәрбие теориясын білу;
• оқыту және тәрбиелеу әдістемелерін меңгеру;
• балалардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Психологиялық құзырет
• эмоциялық интеллектінің жоғары болуы;
• конфликтіні басқару қабілеті;
• оқушының жеке қажеттілігін түсіну.
Коммуникативтік құзырет
• тыңдай білу;
• түсіндіре білу;
• сенім орната білу.
Цифрлық құзырет
• цифрлық платформаларда тәрбие жұмыстарын жүргізу;
• медиа мәдениетті қалыптастыру;
• интернеттегі қауіпсіздік ережелерін үйрету.
Көшбасшылық құзырет
• оқушыны жетелеу;
• ынталандыру;
• ұжыммен жұмыс жасау.
Тәлімгердің жұмыс жүйесіндегі әдістер мен жаңашылдықтар
Қазіргі тәрбие әдістері бұрынғыдай тек лекция түрінде емес, интерактивке негізделген болуы керек.
Интерактивті тәрбие технологиялары
• тренингтер;
• (, пікірталас клубтары.
Жобалық әдіс
Оқушыларды әлеуметтік жобаларға тарту – олардың жауапкершілік сезімін арттыратын тиімді жол. Бұл әдіс балаларды:
• топпен жұмыс істеуге,
• мұқият жоспарлауға,
• шығармашылық ойлауға үйретеді.
Цифрлық тәрбие
• киберқауіпсіздік сабақтары;
• ақпаратты сынай білу (медиа сауаттылық);
• пайдалы цифрлық әдеттер қалыптастыру.
Тәлімгердің балаға әсер ететін негізгі психологиялық тетіктері
1. Сенім — бала өзін қадірлі сезінсе, ашылады.
2. Мейірім — эмоциялық қолдау баланың психологиялық саулығын нығайтады.
3. Мадақтау — дұрыс мадақтау — баланың күш-қуатын арттыратын фактор.
4. Үлгі болу — тәлімгердің жеке мінез-құлқы тәрбиенің басты құралы.
5. Түсіну — баланың ішкі жан дүниесін тану оны тұлға ретінде мойындау.
Тәлімгер балаға дүниеге басқа көзбен қарауды үйретеді және өмірлік жолға бағыт береді.
6. Қиындықтар мен оларды шешу жолдары
Тәлімгер жұмысы күрделі әрі жауапты. Негізгі қиындықтар:
• заманау иақпараттық орта әсері;
• ата-ананың тәрбиеге қатысу деңгейінің әр түрлі болуы;
• оқушылар арасындағы конфликтілер;
• мотивацияның төмендігі;
• эмоциялық күйзеліс.
Оларды шешу жолдары:
• ата-анамен жүйелі, ашық байланыс;
• мектеп психологымен бірлескен жұмыс;
• эмпатия, қолдау, түсіну атмосферасын қалыптастыру;
• кәсіби дамудан үздіксіз өту;
• тәлімгердің өз эмоциялық денсаулығын сақтау
Қорытынды: Тәлімгер — мектептегі маңызды тұлға. Ол тәрбие арқылы қоғамның болашағын қалыптастырады. Бүгінгі тәлімгер білімді, жан-жақты, рухани бай, жаңалыққа ашық, бала жүрегіне жол таба алатын мықты маман болуы тиіс. Оның әрбір сөзі, ісі, қарым-қатынасы — оқушы үшін өсірер мектеп, жарқын жол, сенім мен мейірімнің бастауы.
Тәлімгердің мақсаты — баланың бойындағы жақсылықты оятып, оның толыққанды тұлға болып қалыптасуына жағдай жасау. Осы миссия – қоғамның өркендеуінің, адамзаттың дамуының негізгі тірегі.
Талипова Қымбат Нұрбайқызы,
«Хиуаз Доспанова атындағы №28 жалпы білім беретін мектеп»
коммуналдық мемлекеттік мекемесінің тәлімгері.